Bu haftaki konuğumuz Dame Mary Cartwright, kaos teorisinin öncülerinden. 98 yıllık uzun yaşamında hem akademik hem de idari anlamda önemli çalışmaları olmuş, bir çok da ilke imza atmış. Matematik araştırması için verilen Sylvester madalyasını alan ilk kadın, Matematik Birliği’nin ve Londra Matematik Topluluğu’nun da ilk kadın başkanı. Bir bakıma da bir sonu temsil ediyor: Hayman’ın yazdığı biyografide tarif ettiği şekliyle “büyük klasik analizcilerin sonuncusunu” gelin daha yakından tanıyalım.
Cartwright, 1900’de İngiltere’de varlıklı bir ailenin ortanca çocuğu olarak doğar. 11 yaşına kadar evde eğitim aldıktan sonra, şehre dayısının yanına gönderilir ve okula orada devam eder. En iyi olduğu konu tarih olmasına rağmen, üniversitede matematik okumayı seçer, zira tarih çalışmak için ezbere bilmesi gereken bilgi miktarı gözünü korkutur. Tarihe olan ilgisi devam edecek ve makalelerine, özellikle de biyografik anlatımlarına farklı bir tat katacaktır.
Oxford St. Hugh’s Kolejinde üniversiteye başladığı yıllar okumak için zor yıllardır. Okul yakın zamanda biten dünya savaşından dönen gençlerle tıklım tıklım doludur. Cartwright sıklıkla dersin yapıldığı sınıfa giremez bile ve notları arkadaşlarından almak zorunda kalır. Tam matematikte gerçekten bir kariyeri olup olamayacağını sorgulamaya başlamışken, bir partide tanıştığı W.C. Morton ona matematikte devam etmesinde önemli rol oynayacak iki tavsiye verir: Whittaker ve Watson’un Modern Analiz adlı kitabını okumak ve Hardy’nin akşam derslerini takip etmek.
Hardy’nin önce bir saatlik konuşma, sonra da sohbetten oluşan derslerini çok ilham verici bulan Cartwright, ilerde doktorasını da onunla yapar. Arada muhtemelen ailesine yük olmama amaçlı olarak birkaç yılını öğretmenliğe ayırır ama bu onun için keyifsiz bir deneyim olur. Çalıştığı kurumlar konu ve öğretim tekniği olarak ona özgürlük alanı tanımaz ve onu işin bürokratik kısmına yönlendirir. 1928’de akademiye dönüşünden sonra, bir daha arkasına bakmayacaktır.
Doktorasını 1930’da bitiren Cartwright, Yarrow Araştırma Bursu ile Cambridge’e geçer. Orada Littlewood’un seminerlerine katılır ve sorduğu açık sorulardan birini çözer. Cartwright Teoremi adıyla alınan bu sonuca bir göz atalım. |z|<1 açık diskinde tanımlı analitik fonksiyonları düşünelim. Bu bölgede herhangi bir değeri en fazla p kere alan, ve p kere aldığı bir değer bulunan fonksiyonlara p-değerli (p-valent) diyelim. Cartwright’ın çalışması açıkorur (conformal) gönderimlerin teorisini kullanarak, p-değerli bir fonksiyonun alabileceği değerleri üstten sınırlar.
Cartwright 1936’da Cambridge Girton Koleji’nde matematik alanında idari bir pozisyona gelir. 1948’te yöneticisi olacağı kolejdeki görevini 1968’teki emekliliğine kadar sürdürecektir. Bir yandan analiz ve fonksiyonlarla ilgili çalışmalarına devam eder. Littlewood ile Van der Pol Salınıcısı üzerine yaptıkları çalışmalar çok ilginç sonuçlar verir, ileride bunlar Kelebek Etkisi denen kaos teorisi fenomeninin örnekleri olarak görülecektir.
Cartwright, emekliliğinden sonra bir süre Amerika’da ve Avrupa’da seyahat ederek farklı üniversitelerde çalışır. 1968’de Londra Matematik Topluluğu’nun en prestijli ödülü olan De Morgan madalyasına layık görülür (1884’ten beri 3 yılda bir verilen madalyanın tek kadın sahibi Cartwright). 1998 yılında kaybettiğimiz Cartwright’ın layık görüldüğü onurlar arasında şövalyeliğin kadınlar için denki olan damlık ünvanını da yer alıyor.
Kaynakça:
- MacTutor Matematik Tarihi Arşivi: Mary Cartwright.
- Shawnee McMurran, James Tattersall. Mary Cartwright(1900-1998), AMS Notices, Şubat 1999.
- W.K. Hayman, F.R.S, Dame Mary (Lucy) Cartwright, D.B.E., Royal Society Yayınları, 1999.
- Times Gazetesi Ölüm İlanları: Mary Cartwright. 1998.
