Dünya Kadınlar Günü’nü geçtiğimiz hafta geride bırakmışken, gelin sizinle Matematik Alanındaki Kadınlar Topluluğu(AWM)’nun kurucu üyelerinden biri olan, ünlü matematikçi ve bilgisayar bilimci Lenore Blum’dan bahsedelim. Blum’un hayatı, kadınların akademide gerek eğitim gerek çalışma olanaklarının ne kadar yeni olduğunu ve hala katedilecek çok mesafe olduğunu da hatırlatır nitelikte.
Lenore Blum, 1942 yılında New York’ta doğar ama 9 yaşında ailesinin işleri onu Venezuela’ya götürür. Ailesinin maddi durumu çok iyi değildir, hatta Venezuela’da maddi olanaksızlıklar nedeniyle okula bir sene ara vermek zorunda kalır. Liseyi bitirdikten sonra üniversite eğitimi için ABD’ye döner, ve Pensilvanya’daki Carnegie Teknoloji Enstitüsünde (bugünkü adıyla Carnegie Mellon Üniversitesi) mimarlık okumaya başlar. Orada iki yıl geçirdikten sonra, 1961’de Boston’da Simmons Kolejine geçer. Bu değişikliğin iki nedeni vardır: Hem MIT’de okuyan eşine daha yakın olmak istemektedir, hem de gördüğü matematik derslerinden çok etkilenmiş ve alanını değiştirmeye karar vermiştir. Doktorasını MIT’de yapan Blum, sonrasında istediği yerde çalışmasına olanak tanıyan bir burs alır ve dönemin ünlü matematikçilerinden Julia Robinson’la çalışmak için Berkeley’e geçer.
Gelelim Blum’u akademide kadınların rolü konusunda bir şeyler yapmaya iten etkenlere. Başta yaşadıklarını çok sorgulamaz. Lisans sırasında erkek öğrenciler çalışmaya devam ederken, onun yurt odasına erken saatte dönüp imza vermesi gerekir. Doktora yaparken Princeton’a geçen hocasını takip edemez zira Princeton doktora programına sadece erkek öğrencileri kabul etmektedir. Blum için dönüm noktası, Julia Robinson’un bütün başarısına rağmen bölümde kalıcı bir pozisyonu olmadığını fark etmesidir: Berkeley Matematik Bölümünde kalıcı pozisyonu olan hiç kadın yoktur. 1920’lerde kadınların oranı yüzde yirmilerdeyken yıllar içinde bu oran kademeli olarak 0’a düşmüştür.
Matematik Alanındaki Kadınlar Topluluğu 1971’de Blum’un da içinde bulunduğu küçük bir grup tarafından kurulur. 1975-1978 yılları arasında topluluğun başkanlığını da yapan Blum’un AWM’nin kuruluşu ve çalışmaları hakkındaki yazısını burada bulabilirsiniz. Bu süreçte Mills Koleji’nde çalışmaya başlar, ve orada matematik ve bilgisayar departmanını kurar. Bu bir kız kolejinde kurulan ilk bilgisayar departmanıdır.
Blum 1983’te Ulusal Bilim Federasyonundan (NSF) aldığı bir destekle, New York Şehir Üniversitesine (CUNY) giderek Michael Shub ile çalışır. Bu çalışmalarının önemli meyvelerinden biri Blum Blum Shub sözde-rastgele sayı üretecidir. Önce neden sözde-rastgele sayılar üretmek istiyoruz, ondan bahsedelim. Simülasyonlar, şifreleme gibi birçok alanda rastgele sayılara ihtiyacımız oluyor. Bununla beraber sadece yazılım kullanarak gerçek anlamda rastgele olan sayılar üretmemiz imkansız. Bunun için fiziksel bir sistem gerekiyor, mesela yazı tura atıp sonuçlarını kaydeden bir makine veya bir olaydaki öngörülemez mikroskopik değişimleri ölçüp kullanmak. Bunlar çok pratik olmadığı için, bunun yerine gerçek anlamda rastgele olmasa da benzer davranışlar sergileyen sözde-rastgele sayı üreteçlerini kullanıyoruz. Bu algoritmalar kök adını verdiğimiz bir başlangıç değerini alıp ona belli işlemler uygulayarak rastgele gibi davranan sayılar üretiyorlar.
Blum Blum Shub algoritması da işte böyle bir algoritma. Her adımda önceki değerin karesini alıp onu iki asalın çarpımı bir M değerine böldüğümüzde elde ettiğimiz kalana bakıyoruz. Bunu tekrar tekrar yapmak bize döngüsel bir sayı dizisi veriyor, sözde-rastgele sayılarımız için de dizideki terimlerin belli basamaklarını alıyoruz. M değerini verecek asalları dikkatli seçerek elde ettiğimiz dizinin uzun bir döngüsü olmasını sağlıyoruz (İsterseniz bu üreteçi tanıttıkları makalelerine bir göz atabilirsiniz)
MSRI ve Hong Kong’da da vakit geçiren Blum, 1999’da yıllar önce lisans için gittiği Carnegie Mellon Üniversitesine profesör olarak döner. Burada geçirdiği 20 yıl sırasında hem araştırmalarına, hem de sosyal projelerine devam eder. 2002’de AWM’nin Emmy Noether konuşmacısı olur, 2005’te ise dönemin Amerikan başkanından ödül alır. Buna ek olarak algoritmaların çalışılması, öğrenilmesi ve uygulanması amaçlı çalışan Aladdin Merkezinin kurulmasını sağlar ve 2007’den beri 500’den fazla şirketin kurulmasını desteklemiş Olympus Programı’nı başlatır. Ne var ki işlerin büyümesi ve programın büyük bir merkez bünyesine bağlanmasıyla işler değişir. Yeni yönetimin cinsiyetçi tavrından ve akademik ortamda kadınlara ayrımcılığın devam etmesinden bunalan Blum, 2019’da Carnegie Mellon’daki görevinden istifa eder. Bu konuda verdiği röportajı burada bulabilirsiniz.
Kaynakça:
- MacTutor Matematik Tarihi Arşivi: Lenore Blum.
- Lenore Blum, Kişisel internet sayfası.
- Lisa Hayes, “Lenore Blum”, Biographies of Women Mathematicians, Ekim 2005.
- Toby Tabachnik, “Accidental activist Lenore Blum…”, Times of Israel, Aralık 2017.Tracy Certo, “Lenore Blum shocked the community…”, Next Pittsburgh, Eylül 2018.
