Geçtiğimiz hafta duyurduğumuz gibi UNESCO 14 Mart’ı Dünya Matematik Günü ilan etmeyi gündemine almıştı. 26 Kasım’da UNESCO resmen 14 Mart’ı Dünya Matematik Günü ilan etti. İlk kutlama 2020 senesinde olacak fakat 14 Mart 2020 bir cumartesi gününe denk geldiği için resmi kutlamalar 13 Mart 2020’de başlayacak. Lansman biri Paris’te biri Nairobi’de olmak üzere iki eş zamanlı etkinlikle olacak. Her sene Dünya Matematik Günü için yeni bir tema seçilecek, 2020’nin teması: Matematik Her Yerde.
2018 Kadın Matematikçiler Dünya Buluşmasında (World Meeting for Women in Mathematics) (WM)2, İran Matematik Birliği Kadınlar Komitesinin önerisi üzerine Maryam Mirzakhani’nin doğum günü de olan 12 Mayıs’ın tüm dünyada Kadın Matematikçilerin Günü olarak kutlanması yüzlerce katılımcı tarafından oylanarak kabul edildi. “12 Mayıs Girişimi” ya da kısaca “12 Mayıs” dünyada çokça beğenilerek, coşkuyla ve birçok etkinlikle kutlandı. Bir fikir, daha ilk yılında yüzlerce etkinliğe dönüştü, her kıtada kadın matematikçilerin günü kutlandı. Hızla kabul edilmesi ve her kıtada kutlanması böyle bir güne olan ihtiyacın belirteci oldu.
Maryam Mirzakhani’nin 2014 yılında, matematik dünyasındaki en prestijli ödüllerden biri olan Fields Madalyasını alan ilk kadın matematikçi olması; yüzyıllardır kadınların matematikçi sayılmaması ve bunun sebep olduğu kadın matematikçi oranının azlığına karşı kadınlara güçlü bir ilham kaynağı oldu. 12 Mayıs Kadın Matematikçiler gününün kutlanıyor olması, kadınların görünürlüğünü arttıracak ve genç kadınları matematik konusunda yüreklendirecektir. Ülkemizde matematik öğrencileri seviyesinde kadın erken dağılımı sağlıklı olsa da kadrolara baktığımızda bir dengesizlik söz konusu.
Birçok kıtada yapılmış etkinliklerden Avrupa ve Asya kıtasında en çok katılımcıya ulaşanı (1000’den fazla katılımcı) Galatasaray Üniversitesi ev sahipliğinde yapılan İstanbul Matematik Festivali oldu. İki gün süren bu festivalde, her seviyeye uygun çeşitli matematik uygulamaları ve film gösterimlerinin yanı sıra Uluslararası Matematik Birliği’nin Kadın Matematikçiler Komitesi tarafından hazırlanan Remember Maryam Mirzakhani sergisi de yer almıştı.
Önümüzdeki sene 12 Mayıs Kadın Matematikçiler Gününde sizlerin de kutlama ve paylaşımlarını aramızda görmek dileğiyle!
Aritmetik ve geometrik ortalamalara hepimiz aşinayızdır, peki ya aritmetik-geometrik ortalamaya? Elimizde belli sayıda sayı varsa ortalama almak bunlardan anlamlı tek bir sayı üretir. Aritmetik ortalama elimizdeki sayıların toplamını elimizdeki sayıların adedine bölerek bulunur. Geometrik ortalama ise elimizdeki sayıları çarptıktan sonra sayı adedi derecesinden kökünü alarak bulunur. Bir örnek verelim, elimizde 10 tane sayı olsun. Bu 10 sayıyı toplayıp 10’a bölerseniz aritmetik ortalamayı, bu 10 sayıyı çarpıp 10. dereceden kökünü alırsanız geometrik ortalamayı bulursunuz. İkisinin de taşıdığı anlamlar farklı olmakla beraber aradığınız bilgiye göre hangi durumda hangisini kullanacağımıza karar vermekte zorlanabiliriz. Ya ikisini beraber kullanabileceğimiz bir ortalama var desem?
Aritmetik-Geometrik ortalama yinelemeli (tekrarlayan) bir süreçtir, her adımda bir önceki sayıların aritmetik ve geometrik ortalamalarını alarak ilerler. Bir örnekle inceleyelim: Elimizde 1 ve 2 sayıları olsun. İlk adımda 1 ve 2’nin aritmetik ortalamasını (3/2) ve geometrik ortalamasını buluyoruz (2). İkinci adımda 3/2 ile2’nin aritmetik ve geometrik ortalamalarını buluyoruz, sırasıyla yaklaşık olarak 1,457 ve 1,456. Bu sayılar birbirine epey yakınlar. Bu şekilde devam ettiğimizde elimize geçen iki sayı dizisi de yakınsak ve limitleri aynı. İşte bu limite Aritmetik-Geometrik ortalama diyoruz. Aritmetik-Geometrik ortalama hesabındaki iki dizi birbirine çok hızlı yakınsar ve bu özelliği kullanarak örneğin π (pi) sayısına hızla yakınsayıp basamaklarını hesaplamak mümkün.
Aritmetik-Geometrik ortalama şimdiye kadar sadece 2 sayı için tanımlanmış olsa da daha çok sayı için benzer bir tanım verebiliriz. İkiden fazla sayının bulunduğu durumlarda geometrik ortalamayı listedeki en küçük ve aritmetik ortalamayı listedeki en büyük sayıyla değiştirerek iki sayı durumunu genelleştirebiliriz. Bu şekilde elde edilen iki dizi de aynı limite yakınsar. İşte bu limite de kararsız ortalama diyeceğiz. Kararsız ortalama için ise henüz bir uygulama bilinmiyor.
Dünyanın en büyük matematik etkinliği olan International Congress of Mathematics(ICM) dört senede bir yapılır. İlki 1897’de Zurich’te gerçekleşen bu buluşmaların sonuncusu geçtiğimiz yıl Rio de Jenerio, Brezilya’da gerçekleşmişti. Ali Nesin bu konferansta ‘gençlerde matematik farkındalığını arttırma’ya yönelik çalışmalarından dolayı Lee Leelavati ödülünü kazanarak ülkemizi gururlandırmıştı. Ödül seremonisini buradan izleyebilirsiniz, maalesef henüz Türkçe altyazısı yok. Sıradaki ICM için ise bu yıl ilk kez iki teklifte bulunuldu. 9 milyon dolarlık bir bütçe ile Rusya hiçbir ICM katılımcısına vize uygulamamayı, gelişmekte olan ülkelerden 1000 matematikçinin yol masraflarının tamamen karşılamayı ve dünyanın her yerinden 1300 adet genç katılımcının bütün yerel masraflarını karşılamayı teklif etmişti. Ayrıca geçmişteki FIFA Dünya Kupası, Sochi Kış Olimpiyatları gibi başarılı etkinliklerini örnek gösteren Rusya’nın hükümet temsilcileri de etkinlikteydi ve Saint Petersburg 83’e karşı 63 oyla Paris’e karşı kazandı. Bir gün ülkemizde de böyle gündemler oluşmasını dileriz.
