Amerikalı matematikçi Stephen Smale (1930 – ) topoloji, dinamik sistemler ve matematiksel ekonomi alanındaki çalışmaları ile biliniyor. Yüksek boyutlarda Poincaré sanısına verdiği kanıt ile ünlenen ve 1966’da Fields madalyası alan matematikçinin geçtiğimiz hafta 90. Yaş günü kutlandı.
Michigan’da doğup büyüyen ve Michigan Üniversitesine giden Smale lisansta ve yüksek lisansın başlarında ortalamanın altında, başarısız sayılabilecek bir öğrenciydi. Bunun sebebi ilgisini fizik, kimya, satranç, politika gibi başka alanlara yönlendirmiş olması olabilir. Durumu fark eden bölüm başkanı kendisiyle konuşunca matematik çalışmalarını ciddiye almaya başlayan smale 1957’de doktorasını tamamladı ve Chicago üniversitesinde öğretim elemanı olarak çalışmaya başladı. 1958-1960 yıllarında Princeton İleri Araştırmalar Enstitüsü ve Rio de Janeiro Pür ve Uygulamalı Matematik Enstitüsünde çalıştı.
1958 yılında topolojik olarak iki boyutlu küreyi tersyüz etmenin mümkün olduğunu göstererek matematik camiasını şaşırttı.1960 yılında Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’de çalışmaya başlayan Smale ertesi yıl Poincaré sanısının beş ve daha yüksek boyutlu uzaylarda geçerli olduğunu kanıtladı ve profesör olarak çalışmak üzere Columbia üniversitesine geçti. Kanıtta kullandığı fikirleri geliştirerek 1962 yılında h-cobordism teoremini kanıtladı. Bu çalışmalarından dolayı Field madalyasına layık görüldü. 1964’te Berkeley’e geri döndü ve 1995’te emekli olana kadar kariyerine orada devam etti. Emekliliğinden sonraysa Hong Kong Şehir Üniversitesinde ve Chicago Toyota Teknoloji Enstitüsünde çalıştı.
Topoloji alanındaki çalışmalarını takiben dinamik sistemler ile ilgilenmeye başladı ve alanda çok temel değişimler yaşanmasına yol açan çalışmalar yaptı, dengeli kaotik durumların mümkün olduğunu gösterdi. Morse kuramını sonsuz boyuta genelleştirdi ve bu kuramı matematiksel ekonomiye uygulayarak başarılar elde etti. Gök mekaniği, hesaplanabilirlik teorisi gibi alanlarda da katkılar yapan matematikçi devamında biyolojik sistemler ile ilgilenmeye başladı.
1998 yılında gelecek nesil matematikçiler için önemli olduğunu düşündüğü 18 soru yayınladı. 1900’de Hilbert’in ortaya koyduğu 26 problemden bir kısmını da içeren bu 18 soru bugün Smale problemleri olarak anılıyor. Bu 18 problemden bir kısmı sonrasında Clay Enstitüsü tarafından milenyum problemleri olarak paylaşıldı.
İfade özgürlüğü, Vietnam savaşı karşıtlığı gibi konularda da aktif roller oynamış matematikçinin zamanında NSF ile de arası açıldı. Amerikalıların vergileri ile Rio de Janeiro sahillerinde matematik yapması bir tartışma konusu oldu. Smale ise en iyi çalışmalarını o sahillerde yaptığını söylüyor.
Bunların yanında eşiyle birlikte oluşturdukları mineral koleksiyonu dünyadaki sayılı koleksiyonlar arasında. Bu konuda “The Smale Collection – Beauty in Natural Crystals” isimli bir kitap da var. 15 Temmuzda Steven Smale’in 90. yaşgünü için düzenlenen çevirimiçi anma partisinde kendisini ve çalışmalarını tanıyan pek çok matematikçi kısa konuşmalar yaptılar. Bu konuşmaların videosuna buradan erişebilirsiniz.
