Yakın zamanda kaybettiğimiz Cathleen Synge Morawetz, uzun ve verimli bir kariyere sahip. Aldığı ödüllerin arasında Amerika Ulusal Bilim Madalyası, Leroy P. Steele Hayat Boyu Başarı Ödülü ve Birkoff Ödülü yer alıyor. 1994-95 yılları arasında Amerikan Matematik Topluluğu’nun (AMS) başkanlığını da yapan Morawetz’i gelin daha yakından tanıyalım.
1923 doğumlu Morawetz daha küçücük bir çocukken büyüyünce ne olmak istediğini soranlara matematikçi cevabını verir. Anlamını bilmediği bu mesleği seçmesinin nedeni ise babası matematikçi John L. Synge’dir. İleride kızı daha ciddi bir şekilde matematiğe yönelmek isteyince “Bernoulliler gibi kavga etmeyelim sonra” benzeri bir şaka yapan babası, kızının bu kariyer tercihini destekler.
Morawetz, MIT’de yüksek lisansını yaptıktan sonra New York Üniversitesi Courant Enstitüsü’nde iş bulur. “Süpersonik Uçuşlar ve Şok Dalgaları“ kitabının editörü olarak Kurt Friedrichs ve enstitüye adını veren Richard Courant ile çalışır. Sonrasında Friedrichs ile şok dalgaları konusunda bir doktora tezi yazar. Morawetz’in o dönemde kimsenin ilgisini çekmeyeceğini ve uygulamaya elverişli olmadığını düşündüğü bu alandan biraz bahsedelim.
Süpersonik uçuşlar, adı üzerinde ses hızının üzerinde (yaklaşık 343 m/s) bir hızla yapılan uçuşlar. Bu tip uçuşlarda, uçağın çevresindeki basınç dalgaları bir şok dalgası şeklinde bir araya gelerek sonik patlama denilen güçlü bir etki yaratıyorlar (Birinin kulağınızın dibinde alkışlamasının verdiği rahatsızlığı hayal edin, işte ondan biraz fazla). Uçağı dikkatli tasarlayarak bu sonik patlamaların etkisini azaltmak mümkün. Altı çizililmesi gereken bir nokta ise burada mutlak bir hızdan değil, uçağın çevresindeki havaya göre hızından bahsediyor oluşumuz. Kanatların şekli hava akımlarını farklı etkileyebildiği bir uçuşun aynı anda hem süpersonik hem subsonik olması mümkün, böyle uçuşlara da transonik deniyor.
Peki sonik patlamalardan tamamen kurtulmak mümkün mü? Morawetz bu sorunun cevabının olumsuz olduğunu gösterir. 1956-58 yılları arasında yazdığı bir dizi makale ile patlamaları engelleyen olası bir tasarımın, yüzeyindeki en küçük değişimlerden bile etkilendiğini ve pratikte mümkün olmadığını matematiksel olarak kanıtlar. Bunun üzerine uçak tasarımı ile ilgili çalışmaların doğrultusu patlamaları engellemekten minimize etmeye döner.
MIT’de kısa süre doktora sonrası araştırmacı olarak çalışan Morawetz, sonrasında kariyerinin kalanını geçireceği Courant Enstitüsü’ne geri döner. Burada transonik uçuşların yanında, fonksiyonel analiz ve kısmi diferansiyel denklemler alanlarında da önemli çalışmalar yapar. 1965’te profesörlüğünü kazanır, 1984’te ise enstitünün ilk kadın yöneticisi olur (Bu o zamana kadar Amerika Birleşik Devletleri’nde matematik alanında bir kadının sahip olduğu en yüksek mevkidir).
İlk olmanın zorlukları da vardır elbet, bunlardan biri de mesleğinin çocuklarının hayatını kötü etkilediğine dair yorumlardır. İşteyken kafasının evdeki dört çocuğunda olup olmadığını soranlara, evde çocuklarıylayken kafasına teoremlerin takılmasının daha olası olduğunu söyleyen Morawetz, konuya mizahi yönden bakar: “Belki de matematikçi olmamın nedeni ev işlerindeki beceriksizliğimdir.” Nedeni ne olursa olsun çok iyi bir seçim yaptığı muhakkak! Morawetz’in çalışmaları hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyenlere, içlerinde Terrence Tao’nun da olduğu sekiz yazarlık bir ekibin kaleme aldığı bu yazıyı tavsiye ediyoruz.
Kaynakça:
- Notices of the AMS. The Mathematics of Cathleen Synge Morawetz. Ağustos 2018
- Simons Vakfı Science Lives Röportajları: Cathleen Morawetz. Aralık 2012
- MacTutor Matematik Tarihi Arşivi: Cathleen Synge Morawetz.
