Olur da karantina bir gün biter ve yolunuz İsveç’e düşerse, Mittag-Leffler Enstitüsünü ziyaret edebilirsiniz. Her odaya yayılmış kocaman bir kütüphane, deri koltuklar, dev tahta masalar ve her köşeden size bakan portre ve heykellerle bezenmiş bu malikane, matematik çalışmak için hayal edilebilecek en keyifli ortamlardan biri. Bu haftaki konuğumuz bu enstitüyü bize kazandıran ünlü İsveçli matematikçi Gösta Mittag-Leffler. Başlattığı ve uzun süre editörlüğünü üstlendiği Acta Mathematica dergisi, bugün en prestijli akademik dergilerden biri olarak yayın hayatına devam ediyor. Mittag-Leffler buna ek olarak fonksiyonel analiz alanındaki araştırmaları ve İskandinav matematik ekolüne katkılarıyla da biliniyor.
Gösta Leffler 1846’da İsveç’in Stockholm şehrinde doğar. Babası lise müdürüdür ve parlamentoda yer almaktadır. Evleri kültürel ve akademik olarak çocukları besleyen bir ortamdır. Leffler de yetenekli, matematik ve edebiyat dahil çeşitli ilgi alanları olan bir gençtir. Yazlarını annesinin çok sevdiği ailesiyle geçiren Leffler, 20 yaşındayken soyadına anne tarafının soyadı olan Mittag’ı da ekletir.
1865’te girdiği Uppsala Üniversitesinden doktorasını alarak 1872’de doçent olur. Bu pozisyonla beraber gelen bir seyahat bursu ile 1873’te Hermite, Darboux ve Liouville’in de olduğu, dönemin birçok ünlü matematikçisine ev sahipliği yapan Paris’e gider. Burada Hermite’in eliptik fonksiyonlar derslerini takip eden Mittag-Leffler, sonrasında onun tavsiyesiyle Weierstrass’la çalışmak üzere Berlin’e geçer. Weierstrass onun akademik çalışmalarını çok etkileyecektir.
Mittag-Leffler, kendi ismiyle anılan teoreminde, Weierstrass’ın holomorfik fonksiyonlar üzerine olan çalışmalarını karmaşık analizde önem arz eden başka bir aile olan meromorfik fonksiyonlarla taşır. Karmaşık düzlemde, fonksiyonun kutupları olarak adlandırdığımız izole noktalar dışında her yerde türevlenebilir fonksiyonlara meromorfik deniyor. Bu kutupların bir de derecelerinden bahsetmek mümkün. Örneğin meromorfik 1 bölü z kare fonksiyonunun tek bir kutup noktası var: 0, derecesi de 2. Eğer bize izole noktalar kümesi ve her bir elemanın derecesi verilirse, kutupları ve dereceleri böyle olan meromorfik bir fonksiyon bulunabilir mi? Mittag-Leffler teoremi bu soruya olumlu yanıt veriyor.
Habilitasyonunu eliptik fonksiyonlar hakkında yapan Mittag-Leffler, Helsinki Üniversitesinde bir kadro açılacağını öğrenir. Weierstrass onun Almanya’da kalmasını istemektedir, hatta onun için başvuru yaparak Berlin’de Mittag-Leffler için özel bir profesörlük kadrosu açılmasını bile sağlamıştır. Kummer, Kronecker, Kirchhoff gibi birçok önemli matematikçinin de olduğu bu ortam matematiksel olarak Finlandiya’ya avantajlıdır ama Mittag-Leffler’e sosyal olarak zorlayıcı gelir. Kendi deyişiyle “Fransa’ya karşı yakın zamanda kazanılan zaferden çok zaman geçmemiştir, Almanya’da milliyetçi hisler çok kuvvetlidir… Alman olmayanlar için bu koşullarda yaşamak imkansızdır.”.
Beş yıl Helsinki’de kaldıktan sonra, 1881’de yeni açılan Stockholm Üniversitesinde çalışmak üzere anayurduna döner. Bundan kısa süre sonra oldukça varlıklı bir aileden gelen Signe af Lindors’la evlenir. Hayatındaki başka bir gelişme de 45 yıl editörlüğünü üstleneceği Acta Matematica dergisinin yayın hayatına başlamasıdır. Cantor ve Poincaré gibi dönemin önemli isimlerinin katkılarıyla uluslararası bir üne kavuşan dergi, günümüzde de popülerliğini koruyor.
1890’ların başında, şu anda Mittag-Leffler Enstitüsü olarak bilinen villayı yaptırır. Djurholm’deki binanın en ilgi çekici yanlarından biri, neredeyse her odaya yayılmış muhteşem matematik kütüphanesidir. İş hayatında gösterdiği başarı, Mittag-Leffler’e çok sayıda kitabı toplama olanağı vermiştir. İleride bir araştırma merkezine çevrilmesi planlanarak inşa edilen villada, ailenin taze yemek yiyebilmesi için özel bir fırın bile vardır. Başka bir lüks ise, villaya rahat ulaşılabilmesi için özel bir tren durağı konmasıdır, üstelik duraktan geçen tüm trenlerde Mittag-Leffler’e bir koltuk ayrılır.
Mittag-Leffler iş hayatının ve matematik araştırmalarının yanı sıra, politika, sanat ve bilimle de ilgilidir. Nobel ödülleri ile ilgili davetleri çok popülerdir. Bir yandan da ölümünden sonra yaşadığı evin bir araştırma merkezine dönüştürülebilmesi için çalışmalarına devam eder. Enstitünün, 2016 yılında 100. yılını kutladığını düşünürsek, çalışmalarında başarılı olmuş demek yerinde olur. Konuşmalar ve seminerlere ek olarak, daha uzun soluklu araştırma dönemlerime de ev sahipliği yapan enstitü, birçok alandan önemli matematikçileri bir araya toplamaya devam ediyor.
Kaynakça:
- MacTutor Matematik Tarihi Arşivi: Gösta Mittag-Leffler.
- A Robinson, Dictionary of Scientific Biography: Mittag-leffler, New York, 1970-1990.
- Encyclopaedia Britannica, Biyografi: Magnus Gösta Mittag-Leffler.
- Mittag-Leffler Enstitüsü İnternet Sitesi, Enstitünün Tarihi.
