Martin Gardner matematiği kitlelere tanıtan köşe yazıları ve kitapları ile tanınıyor. Aynı zamanda keyif için matematik (recreational mathematics) alanının en önemli isimlerinden. Matematik eğitimi almamış olmasına rağmen, yazılarıyla birçok gence ilham vermiş, matematikçiler arasında bağlantılar kurmuş, yeni alanların oluşmasını sağlamış; bunları yaparken geniş bir kitleyi matematik sorularıyla düşündürmüş ve eğlendirmiş bir insan.
Martin Gardner 1914’te Oklahoma’da doğar. Babası arkeolog olan Gardner’ın keyifli bir çocukluğu olur. Sihir numaralarıyla çok ilgilidir, bu konuda kendini geliştirmeye çalışır. Lisede en sevdiği (ve tek başarılı olduğu) dersler matematik ve fiziktir. Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü fizik programı önceden iki sene üniversite eğitimi gerektirdiği için, sonradan geçiş yapma planıyla Chicago Üniversitesi’nde felsefe okumaya başlar. Lakin felsefeyi o kadar sever ki bırakamaz (Belki de köşesinin başarısının sırlarından biri de matematiğe akademik olarak devam etmeyişidir, bu matematiksel kavramları okuyucuların anlayabileceği bir dilde daha rahat ifade edebilmesini sağlar).
Üniversiteden sonra çeşitli işlerde çalışır, bunlardan biri de Chicago’da devletten sosyal yardım alan kişileri ziyaret edip kontrol etmektir. Görüşmesi gereken kişiler kapıyı açmadığında kullandığı keyifli bir numarası vardır. Kapının altından bir zarf iterek uzaklaşıyor gibi sesler çıkarır, oysa yerinde kalıp ayağıyla zarfın bir ucuna basar. Zarfı çekip alamayan ev sahibi kafası karışmış bir biçimde kapıyı açtığında karşısında gülümseyen bir Martin Gardner bulur. Birçok farklı işte çalıştıktan ve kısa bir ordu deneyiminden sonra çocuklara yönelik Humpty Dumpty isimli bir dergide editörlük yapmaya başlar. Bir yandan da vakit buldukça sihirbaz toplantılarına katılarak onlarla vakit geçirir.
1956’da popüler bilim dergisi Scientific American’da bir yazısı yayınlanır. Flexagonlardan bahsettiği bu yazı çok popüler olur. Herkes kağıttan katlanıp farklı yüzlerine ulaşılabilen bu eğlenceli şekilleri yapmaya başlar (siz de kendi flexagonunuzu yapmak isterseniz, burada detaylı bir tarif mevcut). Bunun üzerine dergi bunu kalıcı bir köşe yapmasını ister ve Gardner’ın 25 sene sürecek Scientific American macerası başlar. Martin Gardner bu 25 senede yazdığı 300’den fazla köşe yazısıyla birçok matematiksel kavramı geniş kitlelere tanıtır. Popülerleştirdiği konular arasında Nim oyunu, pentominolar, tangramlar ve Penrose kaplamaları da vardır. Köşesini takip eden gençlerden bazıları yazılardaki matematikten o kadar keyif alır ki matematikçi olmaya karar verirler (40. bültenimizde tanıttığımız Perci Diaconis onlardan biri).
Yazılarının matematiksel olarak doğru olması onun için çok önemlidir, bu bağlamda birçok matematikçi ile yazışır. Zaman içinde böyle çok fazla dostluk kurar. Bu dostlarını birbiri ile tanıştırarak çeşitli alanların gelişmesine de vesile olur. Köşesine en sık katkıda bulunan dostlarından biri de yakın zamanda kaybettiğimiz John H. Conway’dir (bkz. Nüsha 11). Conway’in tasarladığı hayat oyunundan (game of life) bahsettiği köşesi o kadar popüler olur ki, Conway bir noktada diğer işlerini gölgede bıraktığı için bozulmaya başlar.
Martin Gardner’ın bir diğer önemli yönü, sahte bilime karşı verdiği mücadeledir. Bilim adı altında yapılan ama bilimsel metotlardan uzak çalışmaları ve bunlarla uğraşan sahte bilim adamlarını sertçe eleştirmekten çekinmez. Bu konuda mantık, matematik ve bilim bilgisi kadar sihirbazlık bilgisi de işine yarar. Gerçeküstü şeyler iddia eden kişilerin yaptıkları numaraları bu sayede kolayca tespit edebilir, sonuçta sihirbazların yaptığı da budur: gerçek olmayan şeyleri gerçek gibi göstermek. Yazdığı kitaplardan birçok alan nasibini alır. Uzaylılardan astrolojiye, dini inanışlardan alternatif tıbba çeşitli konulardan bahseder.
Gardner 2010 yılında 96 yaşında ölümüne kadar üretmeye ve yazmaya devam eder. Yazdığı 100’den fazla kitaptan bir kısmı Türkçe’ye de çevrilir. “Gardner İçin Toplanalım” (Gathering 4 Gardner, bkz. Nüsha 34) isimli bir organizasyon birkaç yılda bir Martin Gardner anısına konferanslar düzenliyor. İnternet sayfalarında konferanslarda paylaşılmış çeşitli keyif için matematik yazıları mevcut.
Yazımızı Ron Graham’ın (bkz. Nüsha 34) bir sözüyle kapatalım:
“Martin Gardner binlerce çocuğu matematikçi yaparken, binlerce matematikçiyi de çocukluğuna döndürmüştür.”
Kaynakça
- MacTutor Matematik Tarihi Arşivi: Martin Gardner
- Martin Gardner, Undiluted Hocus Pocus: The Autobiography of Martin Gardner, 2009.
- Martin Gardner internet sayfası.
- Gathering4Gardner internet sayfası.
