Çakılarası Matematik Köyü’ne yolunuz düşmüşse, Orhan İçen açık hava dersliğini mutlaka görmüş, hatta şanslıysanız orada keyifli dersler dinlemişsinizdir. Ülkemizde aşkın sayılar ekolünü başlatan, yetiştirdiği öğrencilerden çevirdiği kitaplara Türk matematik camiasına günümüze uzanan birçok etkisi olan Orhan Şerafettin İçen’i gelin birlikte daha yakından tanıyalım.
Orhan İçen 1920 yılında Antalya’da doğar. Doktor olan babası uzmanlık için Paris’e gittiğinde orada eğitim görme ve Fransızca öğrenme fırsatı bulur, ihtisasın bitişi ile ise Türkiye’ye dönerek lise eğitimini İzmir Fen Lisesi’nde tamamlar. Yurtdışında başladığı eğitimleri tamamlayamama motifi Orhan İçen’in hayatında birkaç kere daha tekrarlanacaktır, zira iki dünya savaşı arasına, karışık yıllara doğmuştur.
Matematikçi olmak istediğine erken yaşta karar verir ve ailesi onu mühendis olması için 1938’de Paris’e yolladığında, o bunun yerine matematik bölümüne yazılır. Gel gör ki 1939’da İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla geri dönmek zorunda kalır. Lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi’nde Matematik-Astronomi alanında tamamlar.
O dönemlerde Türk matematik camiasının önemli isimlerinden olan Cahit Arf ve Nazım Terzioğlu bu alanda yetenekli gençleri desteklemektedir ve Orhan İçen de tam da böyle bir gençtir. Onun iyi bir doktora yapmasını çok önemserler. İngiliz Konsolosluğu’ndan burs alan İçen, 1943’te lisansüstü eğitim için gemiyle İngiltere’ye gider. Yolda gemi konvoyunun saldırıya uğraması ile gemilerden iki tanesi batar, neyse ki Orhan İçen diğerlerinden birinin içindedir. Bununla beraber savaş tüm gerçekliğiyle karşısındadır ve Cambridge Üniversitesi’ndeki deneyimine gölge düşürür. Evinin karşısındaki fırına yakılmak üzere gelen ölülerden çok kötü etkilenen Orhan İçen, 1946 yılında hastalanarak eğitimini tamamlayamadan Türkiye’ye döner. İyileştikten sonra evlenen İçen’in yurtdışında eğitim için 4. denemesi başarılı olacak ve 1955’te Göttingen Üniversitesi’nden Theodor Schneider’in yanında aşkın sayılar konusunda doktora tezini başarıyla verecektir.
Peki nedir bu aşkın sayılar? Tam sayı katsayılı bir polinomun kökü olarak yazılamayan veya başka bir deyişle cebirsel olmayan sayılara aşkın veya transandental sayılar diyoruz. Gerçel sayıların neredeyse hepsi aşkın sayılar olmasına rağmen listeleyebildiğimiz örnek sayısı çok az, zira bir sayının aşkın olduğunu göstermesi hiç kolay değil. Bu alanda o dönemin önemli sorularından biri cebirsel bir a sayısı ve cebirsel irrasyonel bir b sayısı için, ab’nin her zaman aşkın olduğunu göstermektir (Hilbert’in 1900’de matematikçilere yönelttiği 23 önemli soru içinde 7. sıradaki soru). İşte bu önermenin doğruluğunu kanıtlayan Gelfond-Schneider teoremine ismini veren Schneider, Orhan İçen’in doktora danışmanıdır ve onu bu konuda yetiştirir.
Yurtdışından aldığı bilgilerle Türkiye’ye dönen Orhan İçen, Türkiye’deki aşkın sayı ekolünü başlatır. Sadece bilgiler de değildir yanında getirdiği, aynı zamanda Göttingen Üniversitesi Kütüphanesi’nden seçtiği matematik kitapları ve yazarlarının bir listesini de getirmiştir. İleride bu kitapları, çalıştığı İstanbul Üniversitesi Matematik Bölümü’nün kütüphanesine tek tek aldıracaktır (İçen’in yazışmalarla ve bağışlarla binlerce kitap kazandırdığı bu kütüphane bugün onun adıyla anılıyor.)
1958 yılında doçentliğini alan İçen, 1962’de Cahit Arf’ın emekli oluşuyla Cebir ve Sayılar Kürsüsü’nün başına geçer. Bu süreçte Almanya’ya kısa süreli ziyaretler yaparak doktora hocası Schneider ve Hamburg Üniversitesi’nden (Cahit Arf ile olan çalışmalarından da tanıdığımız) Helmut Hasse ile çalışır. Kendi yaptığı kitap çevirilerinin yanı sıra, Sovyet Rusya’da genç matematikçilere yönelik kitapların çevrilmesine de vesile olur. 1974’te Matematik alanında Tübitak Bilim ödülü alan İçen, bir yandan da öğrenciler yetiştirir. Hakkında bu öğrencilerinden biri olan Hülya Şenkon (kendisinden 44. nüshamızda bahsetmiştik) tarafından kaleme alınmış yazıya buradan ulaşabilirsiniz.
Kaynakça
- Hülya Şenkon, Prof. Dr. Orhan Ş. İçen Hayatı ve Eserleri.
- TRT Işıkla Yazılmış Öyküler Belgeseli 6. Bölüm: Düşlerin Matematiği
